Acil durum planını hazırlamak için görevli bir kişi veya ekip olmalıdır. Bu işlemlerin yürütülmesi için aşağıdaki aşamalardan faydalanılabilir.
Ekibin yapısı:
Ekibin büyüklüğü işletmenin yapısı, büyüklüğü, ihtiyaçlar ve kaynaklara bağlıdır. Genelde bir grubun bu işle görevlendirilmesi en iyi seçimdir. Bunun nedeni;
• Çoklu katılımı teşvik etmesi ve daha fazla çalışanın desteğini almasıdır.
• Katılımcıların katkısını artırmasının sağlanmasıdır.
• Planlama sürecini görünür hâle getirmesidir.
• Konu üzerinde bakış açısını genişletmesidir.
Kimin aktif üye, kimin yedek üye olduğu tespit edilmelidir. Pek çok durumda, işin en önemli kısmı bir veya iki kişi tarafından yapılır. Bunun yanı sıra çalışmaları yürütürken bilgi ve destek alınabilecek yerler şunlardır:
• Üst yönetim
• Kısım Yöneticileri
• Çalışanlar
• Teknik Hizmetler
• Teknik emniyet ve çevre politikasını yürüten kısımlar,
• Halkla ilişkiler görevlileri
• Koruma ve güvenlik birimi
• Pazarlama ve Satış
• Hukuk Müşavirliği
• Finansman ve Satınalma
Ekiptekilerin bu çalışmaları yürütmek üzere üst yönetimden yazılı olarak görev alacak kişilerin görevlendirilmeleri sağlanılmalıdır. Acil durum planlama ekibi, acil durumlara müdahale etmesi için, acil durumda görev alacak kişileri görevlendirirler.
Yönetim Desteği ve Yetkilendirme:
Yönetimin desteğini göstermek ve yardımlaşma ortamı yaratmak için planlama ekibine planın hazırlanması için alınması gerekli kararları alma yetkisi verilmelidir. Ekipteki üyeler ile ekip lideri arasındaki yetki sınırlarının net olarak tanımlanması gerekmektedir.
Acil Durum Yönetim Politikasının belirlenmesi:
Üst yönetim, işletmenin acil durum yönetim politikasını ortaya koymalıdır. Bu politika, planın amacını tanımlamalı ve tüm işletmenin bu planın kapsamı içinde olduğunu vurgulamalıdır. Planlama grubunun yapısı ve yetkilerini tanımlamalıdır.
Termin Planı ve Bütçeleme Yapılması:
Bu çalışmayla ilgili termin planı hazırlanmalı, işin kritik safhaları belirlenmeli ve işin bütçesi yapılmalıdır. Termin planı, öncelikler netleştikçe gözden geçirilmelidir. Bütçeleme, başlangıç için araştırma, doküman hazırlığı, seminerler, danışma hizmetleri gibi planlama aşamasında gerekli olabilecek harcamaları kapsamalıdır.
Mevcut Durumun Tespiti ve Risk Değerlendirmesi
Bu aşama, mevcut riskler, olası zararlar ve acil durumlar ile ilgili bilgi toplanması ve ardından işletmenin bu acil durumlara mevcut müdahale yeteneğinin tespitine yönelik bir çalışmadır.
Mevcut Durumun Tespiti
Bu bölümde yapılması gereken işlemler şu şekilde olacaktır;
Mevcut plan, prosedür, talimat gibi dokümanlar gözden geçirilmeli, yasal dayanaklar ve gerekçeler belirlenmeli, kritik önemi olan kaynaklar, durumlar belirlenmeli, iç kaynaklar, dış kaynaklar ve imkânlar tanımlanmalıdır.
Mevcut Dokümanların Gözden Geçirilmesi
Mevcut plan, prosedür, talimat vb. dokümanlar gözden geçirilmelidir. Bunun için bakılacak bazı dokümanlar;
• İş sağlığı ve iş güvenliği prosedürü
• Acil durum prosedürü
• Risk değerlendirmesi prosedürü
• Acil durum planı
• Tahliye planı
• Yangından korunma planı
• Çevre ile ilgili prosedürler
• Koruma ve güvenlik prosedürleri
• Sigortalama ile ilgili prosedürler
• Finansman ve satınalma prosedürleri
• İş tanımları
• Zararlı maddeler planı
• Ana geliştirme planı
• Karşılıklı yardım ve işbirliği anlaşmaları
Yasal Dayanak ve Gerekçelerin Belirlenmesi
Acil durum planının dayanağı olan ve gerçekleştirilecek uygulamaları tanımlayan mevzuatı gözden geçirerek nedenlerinizi belirlemeniz gerekmektedir. Gözden geçirebilecek mevzuatın bazıları;
• 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
• İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği
• İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği
• İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü
• 2872 Sayılı Çevre Kanunu ve bağlı mevzuat
• 2941 Sayılı Seferberlik ve Savaş Hâli Kanunu ve bağlı mevzuat
• 88/13543 sayılı Sabotajlara Karşı Koruma Yönetmeliği
• 7/7751 sayılı Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle
• Çalışılan İş yerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük
• İş yerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik
Kritik Kaynakların ve Durumların Belirlenmesi
Meydana gelebilecek bir acil durumun etkilerinin anlaşılması ve bu etkilerin giderilmesi için ihtiyaç duyulacak desteklerin tanımlanabilmesi için kritik kaynak ve durumların neler olduğu bilgisine ihtiyaç vardır. Bu amaçla aşağıdaki hususlar gözden geçirilmelidir;
• İşletmenin üretimi ve bu üretim için ihtiyaç duyulan hizmetler, malzeme, iş gücü ve ekipman desteği
• Başta sadece bir tek tedarikçiden sağlananlar olmak üzere, tedarikçilerden sağlanan ham madde, malzeme ve hizmetler.
• Tesis için hayati önemi olan enerji, su, gaz, kanalizasyon, haberleşme, nakliye ve ulaşım hizmetleri.
• Tesisin işlemesi için gerekli personel, ekipman ve yapılması gereken müdahaleler.
İç kaynak ve imkânları tanımlanması
Bir acil durum operasyonunda ihtiyaç duyulabilecek kaynak ve imkânlar şunlar olabilir:
Ekipler ve Personel: Acil durumlar için aşağıda belirtilen ekipler koordineli bir şekilde oluşturulmalı ve görevleri tanımlanmalıdır.
• Şirket kriz masası
• Şirket acil durum yönetim kadrosu
• Hasar tespit ekipleri
• Kurtarma ekipleri
• Yangın ve tahliye ekipleri (Söndürme, kurtarma, koruma)
• İlk yardım ekibi
• Sosyal yardım ekibi
• Lojistik destek ekibi ,
Acil Durum Yönetim Kadrosunun Görevleri
• Panik ortamı oluşmasını engellemek. Ortamı sakinleştirmek ve çok hızlı değerlendirmelerle, acil durumu yönetmek, acil durum planını devreye sokmak.
• Yönetim kadrosunun başkanlığını işletme müdürü yapar. Şirket kriz masasında görevlidir ve kriz masasından koordinasyonu sağlar. Acil durumda derhal kriz merkezine gider.
• Yönetim takımından bir kişi başkan seçilir.
• Yoklamanın alınmasından sonra, eksiklerin ve bilinen diğer sorunların kriz merkezine bildirilmesi.
• Şirket hasar tespit ekiplerinin oluşturulmasını sağlamak.
• Kriz masasından gelecek bilgilere göre personelin sevk ve idaresini yapmak.
Şirket Hasar Tesbit Ekipleri
• Belirli sayıda ekip oluşturulur.
• Ekip liderleri ve yardımcıları tanımlanır.
• Bakımcılardan ve kritik tesisleri bilen imalatçı, kaliteci vb. kişilerden oluşan 10-12 kişilik takımlardır.
• Yoklamanın alınmasından hemen sonrasında ekip liderleri tarafından oluşturulur.
• İlgili kontrol formları üzerinden, çalışmalar sırasında dikkat edilecek noktalar konusunda bilgi aktarımı ekip liderleri tarafından yapılır.
• Kriz merkezinden gelecek komutla çalışmalarına başlar.
• Çalışmalar bittiğinde, gözlemlerini ilgili formlarla kriz merkezine bildirir.
Kurtarma Ekipleri
• Bu ekip üyeleri özel eğitimli kişilerden oluşur. Bu kişiler acil durum oluştuğunda derhal kriz merkezine gider, yoklamalarını buradan verirler ve buradan yönetilirler.
• Şirket kurtarma ekibi, şirket acil durum kriz merkezi tarafından görevlendirilir.
• Kurtarma çalışmalarının yapılabilirliği, bu ekipler tarafından yapılacak hasar tespit çalışmalarının raporlamasından sonra belirlenir.
• Kriz Merkezi’nin belirlediği yere, özel ekipmanları ile giderek, kurtarma çalışmalarına başlarlar.
• Çalışmalarını Kriz Merkezi’ne rapor ederler.
Yangın Söndürme ve Tahliye Ekipleri
Kimlerden oluştuğu ve görevleri Yangın Söndürme Ekipleri Formlarında belirtilmiş olmalıdır. Söndürme ve kurtarma ekipleri en az 3’er, koruma ve ilk yardım ekipleri ise en az 2’şer kişiden oluşur. Yangın, deprem ve sel baskını hâllerinde 110 acil yangın ihbar hattı ve 112 acil ilk yardım hattı aranmalıdır.
Ekiplerin Görevleri
Ekiplerin görevleri aşağıda belirtilmiştir.
Söndürme Ekibi: Binada çıkacak yangına derhal müdahale ederek söndürmek ve/veya genişlemesine mani olmak, Kurtarma Ekibi: Yangın vukuunda can ve mal kurtarma işlerini yürütmek, Koruma Ekibi: Kurtarma ekibince kurtarılan eşya ve evrakı korumak, yangın nedeniyle ortaya çıkması muhtemel panik ve kargaşayı önlemek, İlk Yardım Ekibi: Yangın nedeniyle yaralanan veya hastalanan kişilere ilk yardım yapmak.
İlkyardım Ekibi
• Doktor ile sağlık memurundan oluşur. Bu kişiler Şirket Acil Durum Planında açıklanan takımların üyeleridir. Kriz merkezinin yönlendirdiği kurtarma ekipleri içinde bu sağlık görevlileri bulunmaktadır.
• Acil durumun çalışma saatleri içinde olması veya olmaması hâline göre ayrıca çağrı beklemeksizin kriz masası ile temas kurar, alacağı bilgiye göre iş yerine gelir.
Sosyal Yardım Ekibi
• İnsan kaynaklarından sorumlu kişilerden oluşur ve ihtiyaç hâlinde başka kişilerinde alınabileceği bir ekiptir. Bu ekip şirket acil durum planında belirtilen ekipte yer alır.
• Tüm personelin telefon numaralarını ve adreslerini güncel olarak tutarlar, tüm personelin acil durumda haber verilmesini istedikleri yakınlarının telefon numaralarını ve adreslerini güncel olarak tutarlar,
• Yerel yönetimler, sosyal güvenlik kurumları, hastaneler ve güvenlik birimleri ile koordinasyonu sağlarlar.
Lojistik Yardım Ekibi
• Yardımcı malzeme ve satın almacılardan oluşur.
• Arama, kurtarma ve ilk yardım gibi konularda, dış firmalardan alınacak malzeme ve hizmetlerin bulunması, satın alınması ve teminini gerçekleştirir.
• Yardımcı malzeme ve satın almacılardan oluşur.
• Arama, kurtarma ve ilk yardım gibi konularda, dış firmalardan alınacak malzeme ve hizmetlerin bulunması, satın alınması ve teminini gerçekleştirir.
• Tüm personelin telefon numaralarını ve adreslerini güncel olarak tutarlar, tüm personelin acil durumda haber verilmesini istedikleri yakınlarının telefon numaralarını ve adreslerini güncel olarak tutarlar,
• Yerel yönetimler, sosyal güvenlik kurumları, hastaneler ve güvenlik birimleri ile koordinasyonu sağlarlar.
Malzeme: Acil durumlara müdahale edecek ekipler, uygun malzeme ve ekipmanlarla donatılmalıdır, bunun yanı sıra temini uzun süren kritik malzemelerin de yedekleri her zaman hazır bulundurulmalıdır. Acil durum müdahale ekiplerinin ihtiyaç duyacağı malzeme ve ekipmanlar aşağıdaki gibidir;
Yangından korunma (itfaiyeci elbiseleri, yangın battaniyesi vb.) ve söndürme malzemeleri (gaz, su ve köpük esaslı söndürme malzeme ve ekipmanları), haberleşme (telsiz ve telefon), ilk yardım ve arama-kurtarma malzemeleri, sesli ve ışıklı alarm ve anons sistemleri, acil enerji kaynakları (mobil jeneratör) ve endüstriyel temizlik malzemeleri.
Ekiplerin faaliyet göstereceği yerler: Kriz yönetim merkezi, ilkyardım merkezi, sığınaklar ve geçici iskân sahaları. (Birden fazla alternatif yer tanımlanmalıdır), basın brifing merkezi (tercihen işletme dışında bir yer tanımlanmalıdır), şoför dinlenme binaları ve şayet işletme sahası dışında ise misafirhaneleri kullanılmalıdır.
İşletme Yönetim Organizasyonu: Eğitim, tahliye planı, personel destekleme
Yedekleme ve Destekleme: Diğer kurum ve işletmeler ile gerektiğinde aşağıdaki konularda destek alınması için düzenleme yapılmalıdır:
• Finansal destek
• Haberleşme
• Üretim
• Müşteri hizmetleri
• Nakliye
• Bilgi Desteği
• Acil enerji desteği
• Onarım desteği
Acil Durumlarda personelin etkinliğinin artırılması için, beşeri niteliklerini (ilk yardım, yabancı dil vs.) kayıtlandırılıp ve gereğinde bu personelin vasıflarından istifade edilmelidir.
Dış Kaynakların Tanımlanması
Acil Durumlarda çok çeşitli dış kaynağa ihtiyaç duyulabilir. Bazı durumlarda bu desteğin alınması için resmî protokol yapılmasına gerek vardır. Protokolde, işletmedeki olası acil durumlar ve bunun sonuçları göz önüne alınarak, karşılıklı yardım ve iş birliği yapılacak durumlar tanımlanılmalıdır. Aynı şekilde tedarikçilerle yapılan her türlü sözleşmede genel ifade olarak yer alan acil durumları, acil durum planını esas alarak ve yeniden gözden geçirerek ihtiyaçlar doğrultusunda güncelleştirilmelidir. Dış kaynaklar kapsamında protokol yapılabilecek kurumlar şunlardır:
• Mahalli Kriz Komitesi
• Sivil Savunma Müdürlüğü
• İtfaiye Müdürlüğü
• Hastaneler
• Yerel güvenlik birimleri (Polis/Jandarma)
• Tedarikçiler
• Yakın sanayi kuruluşları
• Sigorta şirketi
Risk Değerlendirmesinin Yapılması
Bu aşamada işletmenin zayıf olduğu noktalar, bunlardan kaynaklanabilecek durumlar ve olası etkileri belirlenmelidir. Bu işlemleri yaparken, olasılıkların belirlenmesi, etkisinin tahmin edilmesi ve kaynakların kullanımını da kapsayan bir puanlama sistemini içeren Risk Değerlendirme Formu kullanılmalıdır.
Risk değerlendirmesi aşağıdaki aşamalar takip edilerek yapılmalıdır.
Risk değerlendirme ekibinin oluşturulması
Öncelikle risk değerlendirmesini yapacak ekip oluşturulmalıdır. Ekip yapısı 29 Aralık 2013 tarihli Resmî Gazetede yayımlanan Risk Değerlendirmesi Yönetmeliğine göre aşağıdaki gibidir.
• İşveren veya işveren vekili.
• İş yerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten iş güvenliği uzmanları ile
• iş yeri hekimleri.
• İş yerindeki çalışan temsilcileri.
• İş yerindeki destek elemanları.
• İş yerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen ve iş yerinde yürütülen çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynakları ile riskler konusunda bilgi sahibi çalışanlar.
Olası acil durumları sıralanması
Tanımlar hem işletmeden hem çevreden kaynaklanabilecek tüm acil durumları kapsamalıdır. Pek çok olay acil durum olarak yorumlanabilir. Bunlar;
• Yangın
• Deprem
• Sel/su baskını
• Yoğun kar yağışı
• Toplu gıda zehirlenmesi
• Fırtına
• Heyelan
• Kimyasal madde kazaları
• Parlayıcı ve patlayıcı madde kazaları
• Radyasyon kazaları
• Anarşik olaylar
• İletişim sistemini çökmesi
• Bilgisayar sisteminin çökmesi
• Ana müşteri veya tedarikçilerin kaybedilmesi
• Büyük üretim arızaları
• Enerji kesilmesi
• Sabotaj
• İş kazası
• Trafik kazası
• Salgın hastalık
• Seferberlik hâli
Bunların yanı sıra aşağıdaki hususları da göz önünde bulundurulmasında fayda vardır.
Geçmiş Kayıtlar: Bulunduğunuz bölgede, işletmeniz veya yakın işletmelerde daha önce aşağıdaki acil durumlardan hangileri, hangi sıklıkla meydana gelmiştir?
• Yangınlar
• Sert ilkim koşulları
• Zararlı madde kaçağı
• Trafik/nakliye kazaları
• Depremler
• Fırtınalar
• Sel/çamur baskınları
• Heyelan
• Terör olayları
• Ham madde eksikliği/stok fazlalığı
Coğrafi Konum: İşletmenin bulunduğu bölgede neler olabilir? Aşağıdaki hususları göz önünde bulundurunuz:
• Barajlara ve su baskın sahalarına yakınlığı
• Fay hatlarına yakınlığı
• Tehlikeli madde üreten, kullanan, stoklayan veya nakleden işletmelere yakınlığı
• Nükleer santrallere yakınlığı
Teknolojik Durum: Bir arızadan kaynaklanabilecek acil durumlar var mıdır? Bu kapsamdaki olasılıklar:
• Yangın, infilak, zararlı madde kaçağı
• Güvenlik sisteminin devre dışı kalması
• Haberleşmenin yapılamaması
• Bilgisayar sistem arızaları
• Isıtma/soğutma sistem arızaları
• Acil durum uyarı sisteminin arızalanması
İnsan kaynaklı hatalar: Personel hatasından kaynaklanabilecek ne tür acil durumlar olabilir?
Personele işin gereği olan mesleki ve teknik emniyet eğitimi verilmiş midir? Personel acil durumlarda ne yapacağını biliyor mu? İnsan kaynaklı hatalar, tek başlarına endüstriyel kuruluşlarda en fazla acil duruma sebep olan faktördür. Bunun sebepleri arasında:
• Yetersiz eğitim
• Yetersiz yapılan bakım/onarım
• Güvensiz çalışma
• Yanlış işletim
• Aşırı yorgunluk
• Kişisel alışkanlıklar (sigara, alkol vs.)
Fiziki Koşullar: Tesisin fiziki koşullarından (ünitelerin konumu, bulunması gerekli emniyet tedbirleri, zemin yapısı, havalandırma ve aydınlatma koşulları vs.) kaynaklanabilecek acil durumlar nelerdir? Fiziki koşullardaki emniyet tedbirleri yeterli midir? Aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurulmalıdır:
• Binanın inşaat yapısı
• Üretimin tehlikeli aşamaları
• Yanıcı/parlayıcı/patlayıcı maddelerin depolama ve işleme koşulları
• Zaralı kimyasalların depolama ve işleme koşulları (Malzeme Güvenlik Bilgi Formlarını esas alınız)
• Ünitelerin yerleşim planı
• Aydınlatma
• Tahliye güzergahları ve çıkış kapıları
• Sığınak ve toplanma yerlerinin konumu
Tehlikelerin Tanımlanması
Tehlikeler tanımlanırken çalışma ortamı, çalışanlar ve çalışanların iş yerine ilişkin ilgisine göre asgari olarak aşağıda belirtilen bilgiler toplanır.
a) İş yeri bina ve eklentileri.
b) İş yerinde yürütülen faaliyetler ile iş ve işlemler.
c) Üretim süreç ve teknikleri.
d) İş ekipmanları.
e) Kullanılan maddeler.
f) Artık ve atıklarla ilgili işlemler.
g) Organizasyon ve hiyerarşik yapı, görev, yetki ve sorumluluklar.
h) Çalışanların tecrübe ve düşünceleri.
i) İşe başlamadan önce ilgili mevzuat gereği alınacak çalışma izin belgeleri.
j) Çalışanların eğitim, yaş, cinsiyet ve benzeri özellikleri ile sağlık gözetimi kayıtları.
k) Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu.
l) İşyerinin teftiş sonuçları.
m) Meslek hastalığı kayıtları.
n) İş kazası kayıtları.
o) İş yerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı hâlde iş yeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan olaylara ilişkin kayıtlar.
p) Ramak kala olay kayıtları.
q) Malzeme güvenlik bilgi formları.
r) Ortam ve kişisel maruziyet düzeyi ölçüm sonuçları.
s) Varsa daha önce yapılmış risk değerlendirmesi çalışmaları.
t) Acil durum planları.
u) Sağlık ve güvenlik planı ve patlamadan korunma dokümanı gibi belirli iş yerlerinde hazırlanması gereken dokümanlar.
Tehlikelere ilişkin bilgiler toplanırken aynı üretim, yöntem ve teknikleri ile üretim yapan benzer işyerlerinde meydana gelen iş kazaları ve ortaya çıkan meslek hastalıkları da değerlendirilebilir.
Toplanan bilgiler ışığında; iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuatta yer alan hükümler de dikkate alınarak, çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarından oluşan veya bunların etkileşimi sonucu ortaya çıkabilecek tehlikeler belirlenir ve kayda alınır. Bu belirleme yapılırken aşağıdaki hususlar, bu hususlardan etkilenecekler ve ne şekilde etkilenebilecekleri göz önünde bulundurulur.
a) İşletmenin yeri nedeniyle ortaya çıkabilecek tehlikeler.
b) Seçilen alanda, iş yeri bina ve eklentilerinin plana uygun yerleştirilmemesi veya planda olmayan ilavelerin yapılmasından kaynaklanabilecek tehlikeler.
c) İş yeri bina ve eklentilerinin yapı ve yapım tarzı ile seçilen yapı malzemelerinden kaynaklanabilecek tehlikeler.
d) Bakım ve onarım işleri de dâhil iş yerinde yürütülecek her türlü faaliyet esnasında çalışma usulleri, vardiya düzeni, ekip çalışması, organizasyon, nezaret sistemi, hiyerarşik düzen, ziyaretçi veya işyeri çalışanı olmayan diğer kişiler gibi faktörlerden kaynaklanabilecek tehlikeler.
e) İşin yürütümü, üretim teknikleri, kullanılan maddeler, makine ve ekipman, araç ve gereçler ile bunların çalışanların fiziksel özelliklerine uygun tasarlanmaması veya kullanılmamasından kaynaklanabilecek tehlikeler.
f) Kuvvetli akım, aydınlatma, paratoner, topraklama gibi elektrik tesisatının bileşenleri ile ısıtma, havalandırma, atmosferik ve çevresel şartlardan korunma, drenaj, arıtma, yangın önleme ve mücadele ekipmanı ile benzeri yardımcı tesisat ve donanımlardan kaynaklanabilecek tehlikeler.
g) İş yerinde yanma, parlama veya patlama ihtimali olan maddelerin işlenmesi, kullanılması, taşınması, depolanması ya da imha edilmesinden kaynaklanabilecek tehlikeler.
h) Çalışma ortamına ilişkin hijyen koşulları ile çalışanların kişisel hijyen alışkanlıklarından kaynaklanabilecek tehlikeler.
i) Çalışanın, iş yeri içerisindeki ulaşım yollarının kullanımından kaynaklanabilecek tehlikeler.
j) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yeterli eğitim almaması, bilgilendirilmemesi, çalışanlara uygun talimat verilmemesi veya çalışma izni prosedürü gereken durumlarda bu izin olmaksızın çalışılmasından kaynaklanabilecek tehlikeler.
Çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike kaynaklarının neden olduğu tehlikeler ile ilgili iş yerinde daha önce kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırma çalışması yapılmamış ise risk değerlendirmesi çalışmalarında kullanılmak üzere; bu tehlikelerin, nitelik ve niceliklerini ve çalışanların bunlara maruziyet seviyelerini belirlemek amacıyla gerekli bütün kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmalar yapılır.
Risklerin Belirlenmesi ve Analizi
Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak bu tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta oluşabileceği ile bu risklerden kimlerin, nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği belirlenir. Bu belirleme yapılırken mevcut kontrol tedbirlerinin etkisi de göz önünde bulundurulur.
Toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen riskler; işletmenin faaliyetine ilişkin özellikleri, iş yerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri ve işyerinin kısıtları gibi faktörler ya da ulusal veya uluslararası standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden biri veya birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilir.
İş yerinde birbirinden farklı işlerin yürütüldüğü bölümlerin bulunması hâlinde birinci ve ikinci fıkralardaki hususlar her bir bölüm için tekrarlanır.
Analizin ayrı ayrı bölümler için yapılması hâlinde bölümlerin etkileşimleri de dikkate alınarak bir bütün olarak ele alınıp sonuçlandırılır.
Analiz edilen riskler, kontrol tedbirlerine karar verilmek üzere etkilerinin büyüklüğüne ve önemlerine göre en yüksek risk seviyesine sahip olandan başlanarak sıralanır ve yazılı hâle getirilir.
Risk Kontrol Adımları
Risklerin kontrolünde şu adımlar uygulanır.
a. Planlama: Analiz edilerek etkilerinin büyüklüğüne ve önemine göre sıralı hâle getirilen risklerin kontrolü amacıyla bir planlama yapılır.
b. Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması: Riskin tamamen bertaraf edilmesi, bu mümkün değil ise riskin kabul edilebilir seviyeye indirilmesi için aşağıdaki adımlar uygulanır.
1. Tehlike veya tehlike kaynaklarının ortadan kaldırılması.
2. Tehlikelinin, tehlikeli olmayanla veya daha az tehlikeli olanla değiştirilmesi.
3. Riskler ile kaynağında mücadele edilmesi.
c. Risk kontrol tedbirlerinin uygulanması: Kararlaştırılan tedbirlerin iş ve işlem basamakları, işlemi yapacak kişi ya da iş yeri bölümü, sorumlu kişi ya da iş yeri bölümü, başlama ve bitiş tarihi ile benzeri bilgileri içeren planlar hazırlanır. Bu planlar işverence uygulamaya konulur.
d. Uygulamaların izlenmesi: Hazırlanan planların uygulama adımları düzenli olarak izlenir, denetlenir ve aksayan yönler tespit edilerek gerekli düzeltici ve önleyici işlemler tamamlanır.
1. Risk kontrol adımları uygulanırken toplu korunma önlemlerine, kişisel korunma önlemlerine göre öncelik verilmesi ve uygulanacak önlemlerin yeni risklere neden olmaması sağlanır.
2. Belirlenen risk için kontrol tedbirlerinin hayata geçirilmesinden sonra yeniden risk seviyesi tespiti yapılır. Yeni seviye, kabul edilebilir risk seviyesinin üzerinde ise bu maddedeki adımlar tekrarlanır.
Dokümantasyon
Risk değerlendirmesi asgarî aşağıdaki hususları kapsayacak şekilde dokümante edilir.
a) İş yerinin unvanı, adresi ve işverenin adı.
b) Gerçekleştiren kişilerin isim ve unvanları ile bunlardan iş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekimi olanların Bakanlıkça verilmiş belge bilgileri.
c) Gerçekleştirildiği tarih ve geçerlilik tarihi.
d) ç) Risk değerlendirmesi işyerindeki farklı bölümler için ayrı ayrı yapılmışsa her birinin adı.
e) Belirlenen tehlike kaynakları ile tehlikeler.
f) Tespit edilen riskler.
g) Risk analizinde kullanılan yöntem veya yöntemler.
h) Tespit edilen risklerin önem ve öncelik sırasını da içeren analiz sonuçları.
i) Düzeltici ve önleyici kontrol tedbirleri, gerçekleştirilme tarihleri ve sonrasında tespit edilen risk seviyesi.
Risk değerlendirmesi dokümanının sayfaları numaralandırılarak; gerçekleştiren kişiler tarafından her sayfası paraflanıp, son sayfası imzalanır ve iş yerinde saklanır.
Risk değerlendirmesi çalışması sonucunda en kritik olan riskten başlamak üzere alınacak tedbirleri ve iyileştirme faaliyetler planlanmalıdır.